Giderek daha yaygın hale gelen bu bağırsak hastalığı, hiçbir şekilde buğday içermeyen bir diyet gerektirir.

Çölyak hastalığı, buğday, yulaf, arpa ve çavdarda bulunan bir protein olan glutene karşı olan kalıcı intoleranstır. İnce bağırsak mukozasının yaralanmasıyla ortaya çıkar, bu yaralanma ile villuslar hasar görür, yiyeceklerdeki besinlerin emilimini bozulur ve işlevsel bozukluk meydana gelir.

En sık görülen belirtiler şunlardır : Kilo kaybı, iştahsızlık, yorgunluk, bulantı, kusma, ishal, şişkinlik, kas kitlesinde azalma, gelişme geriliği, ruh hali değişiklikleri (sinirlilik, apati, içe kapanma, üzüntü hali), karın ağrısı, aşırı gaz birikimi, tedaviye dirençli demir eksikliği anemisi. Ancak, hem çocuklarda hem de yetişkinlerde tanıyı zorlaştıracak şekilde atipik belirtiler olabilir veya hiç belirti görülmeyebilir.

Bu hastalıkta genetik yatkınlık mevcuttur, bu da hastalığın aynı ailenin birden fazla üyesinde görülmesinin nedenini açıklar.

Teşhisin önemi

Tıbbi teşhis ne kadar erken konursa, komplikasyonları önlemek için uygulanan terapötik önlemler de o kadar erken uygulanabilir.

• Çocuklarda gelişme geriliği, yumuşak ve kötü kokulu dışkı ve iştahsızlık durumunda en kısa sürede doktora başvurmalıdır.
• Erişkinlerde ise tekrarlayan ishale eşlik eden beslenme eksikliği belirtileri, özellikle de aile hikayesi varlığında, doktorun çölyak hastalığından şüphelenmesine neden olur.

Hastalığın tanısı, dikkatli bir klinik muayene eşliğinde Çölyak hastalığı serolojik göstergelerini (anti-gliadin, anti-endomizyum ve anti doku transglutaminaz antikorları) içeren kan tahlilleri aracılığıyla konur.. Çölyak hastalığının farklı klinik formlarının (klasik, atipik, sessiz, gizli, potansiyel, vb) saptanması sonucu, Çölyak hastalığına klinik veya fonksiyonel bir tanı konmasının her zaman mümkün olmayabileceği görülmüştür. Bu nedenle, Çölyak hastalığı kesin tanısı için bağırsak biyopsisi yapmak esastır. Bu biyopsi ile ince bağırsağın yukarı kısmından doku örneği alınarak hasarlı olup olmadığı incelenir. Bu test için kişinin diyetinden gluteni çıkarmamış olması gerekir.

Çözüm, glutensiz diyet

Çölyak hastalığı için tek etkili tedavi, yaşam boyu glutensiz beslenmedir. Gluten,  besinsel değeri olmayan ancak ekmeğe ve un hamuruna esneklik vermesinden dolayı gıda sektöründe çok kullanılan tahılların (buğday, yulaf, arpa, çavdar) tohumlarında bulunan bir proteindir.

        Gluten içeren yiyecekler

• Ekmek ile buğday, arpa, yulaf, çavdar ve tritikale  (çavdar ve buğday melezi) unları. Aynı şekilde, çörek, kek, bisküvi, veya kurabiye gibi hamur işi ürünlerin yanısıra makarna ve buğday irmiğinden de uzak durmak gerekir.
•  Mamul ürünler (teneke/paket çorba ve kremalar, bulyonlar, çeşniler vs.) işlenmiş ve paketlenmiş olduklarından gluten kalıntıları içerme veya bulaşmış olma olasılığı yüksektir.
• Bira, arpa suyu veya bazı likörler gibi maltlı, distile veya fermente tahıllı içecekler.

Bunlara ek olarak, piyasada gluten içerebilen ürünler bulunmaktadır, bu sebeple her zaman etiket üzerinde bulunan “içindekiler” kısmının incelenmesi önerilir: söğüş et, meyveli ve aromalı yoğurt, eritme peynir, dondurma, jöleli şekerleme, fasulye, pate, konserve et ve balık, kahve ikamesi, kavrulmuş kuruyemişler ve tuzlu kuruyemişler.

Çölyak hastaları için uygun olan yiyecekler

Çölyak hastalarının beslenmesi, doğal gıdalar veya gluten içermeyen, hatta eğer mümkünse, lif ve diğer besin içerikli ürünlerden zengin ürünlere dayalı olmalıdır.

• Süt ve türevleri: peynir, süzme peynir, krema, doğal yoğurt ve kaymak.
• Sebze, yeşillik, kök sebzeler ve meyve.
• Tüm et çeşitleri.
• Un ve yumurta ile panelenmemiş balık, doğal veya yağda pişmiş deniz ürünleri.
• Pirinç, mısır, tapyoka ve bakliyat.
• Şeker, bal, öğütülmüş veya çekirdek kahve, çay ve meşrubat.
• Tuz, doğal baharat, yağ ve tereyağı.

Bir ürünün gluten içerip içermediğinden emin olunmadığı durumda ürünün tüketilmemesi iyi olur.